Jan de Vries (taalkundige)

Jan de Vries
	Jan de Vries in 1932
Algemene informatie
Volledige naam	Jan Pieter Marie Laurens de Vries
Geboren	11 februari 1890
Geboorteplaats	Amsterdam
Overleden	23 juli 1964
Overlijdensplaats	Utrecht
	Dbnl-profiel
Portaal	Literatuur

Jan Pieter Marie Laurens de Vries (Amsterdam, 11 februari 1890 - Utrecht, 23 juli 1964) was een Nederlands germanist en volkskundige.

Leven

Jan de Vries was een zoon van hoofdonderwijzer Laurens de Vries en Anthonetta Christina Vermast. Op 19 oktober 1915 huwde hij met Maria Machteld Vogel. Uit dit huwelijk werden een zoon en twee dochters geboren. Van 1926 tot 1946 was hij hoogleraar aan de Rijksuniversiteit Leiden. Deze positie verloor hij vanwege zijn collaboratie met de Duitse bezetter gedurende de Tweede Wereldoorlog. Hij was geen lid van de NSB, maar gaf in radiolezingen en in publicaties duidelijk te kennen dat hij sympathiseerde met het nationaalsocialisme. De Vries was onder meer lid van de Nederlandsche Kultuurraad, vicepresident van de Nederlandse Kultuurkamer en begunstiger van de Germaansche SS. In september 1944 (Dolle Dinsdag) vluchtte hij met zijn gezin naar Leipzig in Duitsland. Van oktober 1946 tot juni 1948 bracht hij in gevangenschap door, onder meer in Kamp Vught. Hij werd uitgesloten van actief en passief kiesrecht. Van 1948 tot 1955 was De Vries vervolgens leraar Nederlands in Oostburg, Zeeuws-Vlaanderen. Een opgelegd publicatieverbod ontweek hij door zijn boeken in West-Duitsland te publiceren.

Werken

Zijn bijzondere belangstelling ging uit naar Germaanse mythologie, etymologie en volksetymologie en plaatsnaamkunde.

In de jaren 1930 verdiepte hij zich in de volkskunde, waar hij zich afzette tegen de dominante visie van de Nijmeegse hoogleraar Jos. Schrijnen. Tegenover diens streven om met de "Commissie voor Volkskunde" een volkskunde-atlas te ontwikkelen, richtte De Vries een alternatieve Inter-Academische Commissie op met een gelijkluidend doel. Door de dood van Schrijnen kwam aan de controverse een einde: Jan de Vries werd benoemd tot zijn opvolger als voorzitter van de Commissie voor Volkskunde.

Van 1932 tot 1938 werd onder zijn leiding de vijfde editie van de Grote Winkler Prins Encyclopedie uitgebracht.

De Vries is in bredere kring bekend geworden met zijn Etymologisch Woordenboek (1958), dat overigens slechts een voorzet was tot het grote Nederlands etymologisch woordenboek, dat vanaf 1963 tot 1971 in afleveringen verscheen en waaraan hij in zijn laatste jaren werkte. Het werd na zijn overlijden voltooid door F. de Tollenaere naar aantekeningen die De Vries had nagelaten.

Bibliografie

Een selectie uit zijn publicaties:

Studiën over Færösche Balladen. Amsterdam 1915; Heidelberg 1922. (Diss.)
De Wikingen in de lage landen bij de zee. Haarlem 1923.
Henrik Ibsen, Zes Voordrachten. Maastricht 1924.
Het Sprookje. Opstellen. Zutphen 1929.
De Germaansche Oudheid. Haarlem 1930. (Later bewerkt tot: De Germanen. Haarlem 1941.)
Contributions to the Study of Othinespecially in his relation to agricultural practices in modern popular lore. . Helsinki 1931 (FFC 94)
The Problem of Loki, Helsinki 1933 (FFC 110)
Altgermanische Religionsgeschichte, 2 dln., Berlin-Leipzig 1935-1937 (2e herz. ed. 1956-1957, 3e dr. 1970, repr. 2000) (Grundriß der germanische Philologie 12) (deel 1)
Wulfilae Codices Ambrosiani Rescripti, Epistularum Evangelicarum Textum Goticum Exhibentes. Phototypice editi et prooemio instructi a Jano de Vries. Bibliothecae Ambrosianae Codices quam simillime expressi. Turijn 1936. (3 dln.)
Edda. Vertaald en van inleidingen voorzien. Amsterdam 1938. (Herziene herdrukken in 1942, 1943, 1944, 1952, 1978, 1980, 1988).
De Wetenschap der Volkskunde, Amsterdam 1941 (Hoekstenen onzer Volkskultuur 1)
Altnordische Literaturgeschichte, 2 dln., Berlin-Leipzig 1941-1942 (2e ed. 1964, 3e ed. 1999, repr. 2012) (Grundriß der germananische Philolologie 15 en 16),
Die geistige Welt der Germanen. Halle a.d. Saale 1943 (2e ed. 1945, 3e ed. Darmstadt 1964).
De Goden der Germanen. Amsterdam 1944.
Het Nibelungenlied, I Sigfried, de held van Nederland, II Kriemhilds wraak, vertaald en ingeleid, Antwerpen 1954.
(met Piet Tummers) Etymologisch Woordenboek. Waar komen onze woorden en plaatsnamen vandaan? Utrecht-Antwerpen 1958, herz. 2e ed. 1959, 11e ed. 1976, 23e ed. 2004.
Heldenlied en heldensage. Utrecht-Antwerpen, 1959. (Engelse vertaling: Heroic Song and Heroic Legend. Oxford 1963.)
Kelten und Germanen, Bern 1960 (Bibliotheca Germanica 9)
Altnordisches etymologisches Wörterbuch. Leiden 1961 (2e ed. 1963).
Keltische Religion, Stuttgart 1961 (Die Religionen der Menschheit 18)
Godsdienstgeschiedenis in vogelvlucht. Utrecht-Antwerpen 1961.
Forschungsgeschichte der Mythologie,.Freiburg 1961 ( Orbis Academicus I, 7)
Woordenboek der Noord- en Zuid-Nederlandse plaatsnamen. Utrecht-Antwerpen 1962.

Literatuur

Gerrold P. van der Stroom, 'Vries, Jan Pieter Marie Laurens de'. Lexicon Grammaticorum. A Bio-Bibliographical Companion to the History of Linguistics. Second edition, revised and enlarged. Ed. by Harro Stammerjohann e.a. Tübingen: Niemeyer 2009, p. 1597-1598.
Gerrold P. van der Stroom, 'Sicherheitsdienst aan Germanisches Forschungsinstitut in den Niederlanden: Jac. van Ginneken “deutschfeindlich” '. Voortgang. Jaarboek voor de neerlandistiek 26 (2008), p. 325-363.
Willem Hofstee, 'The essence of concrete individuality. Gerardus van der Leeuw, Jan de Vries, and National Socialism'. The study of religion under the impact of fascism. Ed. by Horst Junginger. Leiden etc.: Brill 2008, p. 543-552.

Externe links

Biografie in het Biografisch Woordenboek van Nederland
Bibliografie van Jan de Vries
Jan de Vries, De Oud-Germaanse religie, ed. 1955-56, vert. door Albert Berends (zonder literatuurverwijzingen)
Jan de Vries, De Keltische religie, 1961, vert door Albert Berends